Menopoz

CİNSELLİK

Menopoz süreci kadının değişik sıkıntılarla uğraştığı, cinselliğin bittiği sorunlu bir süreç mi?  Yoksa her şey eskisi gibi devam edebilir mi?

Son yıllarda insan ömrünün uzamasıyla tüm ülkelerde menopoz sonrası kadın sayısının artışı, kadınların yaşam kalitesi beklentisinin artmasına yol açmıştır.  Günümüzde kadınlar yaşamlarının en az üçte birini menopozal dönemde geçirmekte, menopozdaki kadın oranı toplamı nüfusun beşte birine ulaşmaktadır. Elbette cinsellik tek başına değil, biyolojik, psikolojik, duygusal ve sosyal iyilik hali olarak genel sağlıkla birlikte değerlendirilmelidir.

Menopoz dönemi, kadınlarda cinselliği etkileyen fiziksel ve anatomik değişikliklerle birlikte psikolojik bir geçiş dönemini de içerir. Menopozla birlikte cinselliğe ilgi azalması olacağı düşünülse de bu olay aslında daha çok menopozla birlikte oluşan psikolojik faktörlerden kaynaklanmaktadır.

Pek çok kadın, menopozla birlikte vücut imajının bozulacağını ve kadınlık fonksiyonlarının sona ereceği kaygılarını duyar. Bu şekilde artık cinsel çekiciliğinin kalmadığını düşünen kadın cinselliğe olan ilgisini de ister istemez kaybedebilir veya cinsellikten bilinçaltı bir kaçış yaşayabilir.

Bunun yanında erkeğin de genel fiziksel ve cinsel sağlığı, psikolojik durumu, sosyokültürel bakış açısı menopoza giren eşiyle yaşayacağı cinsel yaşamda önem taşımaktadır. Erkeğin de yaşla birlikte cinsel fonksiyonlarında azalma ve zayıflama yaşayacağı kaygısı, daha az girişken olmasına ve hatta sadece bu kaygıdan dolayı empotans (sertleşme problemi) yaşamasına yol açabilir.

Gerçekte menopozla değişen olaylar düşünüldüğü gibi değildir. Menopoz yaşlanmanın başlangıcı olmadığı gibi kadınlığın sonu da asla değildir. Bu olayların bilincinde olunduktan sonra menopozda cinsellik daha özgürce ve gebelik riski de olmadan yaşanabilir.

Menopozda yumurtalıklardaki östrojen salgılayan yumurta hücreleri tükendiğinden menopoza giren kadınlarda belirgin bir estrojen azalması gözlenir. Östrojenin azalmasıyla birlikte bu hormonun etkisinde olan cinsel organlarda da değişiklikler gözlenir.  Vaginal doku kayganlığını ve esnekliğini yitirebilir. Vajinanın içini döşeyen epitel denen hücrelerde incelme görülür. Tüm bunlar ilişki sırasında acı ve yanma hissi demektir. Menopozda sadece östrojen azalması yaşanmaz. Yaşlanma yumurtalıktan ve böbreküstü bezinden androjen denilen erkeklik hormonu üretiminde de bir miktar azalmaya yol açar. Bu azalma ise libido (cinsel isteğin) azalması şeklinde görülür.

En temel androjen olan testesteron kadın cinselliğinde önemli bîr rol oynar. Cinsel aktiviteye başlama isteği, cinsel uyarana cevap vermede etkilidir. Ayrıca yapılan araştırmalarda menopoza giren kadınlarda heyecan fazına ulaşma gecikme ve orgazm sayısında azalma olduğu tespit edilmiştir.

Testesteron eksikliğinde kadınlar libido azlığından, açıklanmayan bir yorgunluktan, motivasyon eksikliğinden şikâyet ederler.

Özellikle ağızdan alınan estrojen ilaçlarının erkeklik hormonu düzeylerinde azalmaya ve dolayısıyla da libido’da azalmaya yol açabildiği bilinmektedir. Birçok çalışmada sadece testesteron verilmesi ile şikâyetlerde azalma görülmüştür.

Cinsel organlarda kuruluk ve cinsel ilişkide yanma ve acıma şikayeti olan kadınlara lokal olarak uygulanan kremler ve fitiller oldukça yararlı olabilmektedir. Eğer ateş basması şikayetleri de yaşanıyorsa ağızdan alınan veya deriye yapıştırılan östrojen bantlarıyla da etkili bir tedavi uygulanabilir.

Östrojen takviyesine rağmen yukarıda belirtilen libido azlığı, açıklanmayan yorgunluk, motivasyon eksikliği gibi şikayetler şikâyet söz konusuysa androjen etkili ilaçlar da tedaviye eklenmelidir.

Özetle; menopoz döneminde kadınlar bilinen sıkıntıların yanı sıra cinsel kaynaklı sıkıntılarını da büyük bir açıklıkla hekimleriyle paylaşmalı ve daha güzel ve kaliteli bir yaşam için elbirliği yapmalıdır.

Unutulmaması gereken; menopozal dönem bir hastalık değil doğru ve yeterli takiplerle sağlıkla ve mutlulukla geçirilecek bir dönemdir. Bunun için ise bu döneme yaklaşıldığında mutlaka bir Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanına giderek özellikle de ileri yaşlarda sıklığı artan kötü huylu kadın hastalıklarından korunmak amacıyla gerekli kontrolleri yaptırmaktır. Doktorunuz şikayetlerinizi dinledikten sonra sizi muayene edecek, rahim ve yumurtalık kanseri ve kalp hastalıkları riski için gerekli taramaları yapacak, meme filminizin çekilmesini isteyecek ve gerekli görürse kemik erimesi için kemik mineral yoğunluğu ölçümü yaptıracaktır. Ardından size en uygun olan ilaçları hangi dozda ve hangi süreyle kullanmanız gerektiğini söyleyecektir.

ERKEN MENOPOZ

40 yaşından önce menopoz tablosunun görülmesidir. Kadınların % 1’inde bu durum gözlenebilir. Pek çok sağlık problemleri ve hatta yaşam kısalması da söz konusu olduğundan bu hanımlara mutlaka en az normal menopoz yaşına kadar hormon destek tedavisi uygulanmalıdır.

Nedenleri…

Genetik Nedenler

Erken yumurtalık yetmezliği olan hastaların % 40’ında genetik nedenler görülmektedir. Genetik geçiş şekli X kromozomuna veya diğer kromozomlara bağlı, baskın veya çekinik olabilmektedir. Ancak genetik geçişin nasıl olduğu konusunda kesin bir veri ortaya konamamıştır. Ailesinde erken menopoza giren bayanların olduğu kişilerin bu açıdan daha dikkatli olmalarında ve çocuk sahibi olmayı ertelememelerinde fayda vardır.

Bilinen genetik sebepler arasında Turner Sendromu, X-kromozomunda küçük bozukluklar, 17-Hidroksilaz ve Aromataz gibi bazı enzim eksikleri, hormonların reseptör bozuklukları gibi hastalıklar vardır.

Yumurtalıkların Virüslere Bağlı Enfeksiyonları

Kabakulak enfeksiyonu geçiren kadınların % 2-8’inde yumurtalıklarda da enfeksiyon görülmektedir. Bu enfeksiyonun yumurtalık tahribatına neden olarak erken menopoza yol açabileceği öne sürülmektedir. Ayrıca sitomegalovirus, sıtma, su çiçeği ve dizanteri ile erken menopoz arasında ilişki olduğu öne sürülmüşse de bu kanıda kesin kanıtlar ortaya konamamıştır.

Ayrıca kanser tedavisi amacıyla uygulanan Kemoterapi ve Radyoterapi gibi tedaviler, bağışıklık sistemine ait bozukluklar da erken menopoza sebep olabilir.

Erken over (yumurtalık) yetmezliği olan hastaların küçük bir bölümünde yumurtalıklara karşı antikorlar sentezlenmekte ve yumurtalık dokusunun tahrip olmasına neden olmaktadır. Bu grup hastalarda yine hastanın kendi dokularına karşı antikor üretmesi ile karakterize hastalıkların görülme olasılığı artmaktadır. Otoimmün hastalıklar adı verilen bu grup hastalık tiroid, paratiroid ve böbreküstü bezi bozuklukları, bazı romatizmal hastalıklar, bazı kan hastalıkları ve şeker hastalığı olarak ortaya çıkabilmektedir.

Erken Menopozun Tanısı nasıl konur ?

Prematür over yetmezliği tanısı kanda FSH, LH ve E2 hormonlarının düzeylerine bakılarak konmaktadır. Kesin tanı için 1 hafta ara ile ve 4 defa kan örneklerine bakılması gerekir. Tanı konduktan sonra bu hastaların bir bölümünde otoimmün hastalık riskinde artış olduğu gözönünde bulundurularak aşağıdaki testlerde yapılmalıdır:

Kalsiyum, fosfor, açlık kan şekeri, açlık kortizol düzeyi, serbest tiroid hormonları, TSH, tiroid antikorlar, kan sayımı, sedimentasyon hızı, total protein/globulin, romatoid faktör, ANA.

Ayrıca hasta 35 yaşın altında ise kromozom analizi de mutlaka yapılmalıdır.

Erken Menopozun Tedavisi

Öncellikle bu hastaların % 10-15’inde kendiliğinden geri dönüş olabileceğini göz önünde bulundurmak ve belirli aralıklarla (örneğin 6 ayda bir) hormon değerlerine bakmak gerekir. Eğer kişi çocuk sahibi olmak istiyor ise kanda FSH ve LH düzeylerine bakılmalı, FSH/LH oranı 1’den küçük ise yumurtalıkları uyarıcı ilaçların verilmesi denenmelidir.

Diğer hastalarda kemik erimesi ve diğer menopoz belirtilerinin önlenmesi için hormon tedavisine başlanmalıdır. Hormon tedavisi sırasında hastaların % 10-20’sinin kendiliğinden menopozdan çıkabileceği ve bu nedenle hastaların küçük bir bölümünün kendiliğinden de gebe kalabileceği unutulmamalıdır. Hormon tedavisi gebeliği engellememekte ve oluşan gebelik üzerinde de ciddi bir anomali potansiyeli bulunmamaktadır.

Kromozom bozukluklarına bağlı ve baştan beri hiç adet görmeyen hastalarda hormon takviyesi dışında yapılabilecek bir şey yoktur. Bu hastalarda çocuk sahibi olmak için ise tek yol yumurta bağışıdır.

Genetik yapıya bağlı, ancak hastanın ergenlik döneminden sonra menopoza girdiği durumlarda yine belli bir yaşa kadar hormon desteği ve çocuk isteniyorsa da yumurta bağışı dışında yapılabilecek fazla bir şey yoktur.

Hormon takviyesi ayrı ayrı estrojen ve progesteron hapları ya da doğum kontrol haplarıyla uygulanabilir.

Erken Menopoz 40 yaşın altında her yaşta olabilmektedir. Yani 18 veya 22 yaşında ki bir bayan dahi menopoza girebilir, bir daha adet görmez ve doğurganlığı kaybolur.

Son söz olarak tekrar söylemek gerekirse, erken menopoza giren bu bayanlardaki kemik erimesi, kalp hastalıklarına eğilim ve sonuçta da yaşam süresinin kısalmasına bile sebep olabilecek bir hastalık olan erken menopozun mutlaka uygun ilaçlarla tedavisi gereklidir.

Tedavi

Tıp bilimindeki gelişmeler menopoz dönemindeki bir kadının karşılaştığı problemlerin büyük bir kısmının estrojen eksikliğine bağlı olduğunu ortaya çıkarmıştır. Menopozda hormon tedavisinde de temel prensip kadında eksik olan hormonları dışarıdan karşılamaktır.  Menopozda hormon tedavisi 1960’lı yıllardan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. İlk başlarda eksik olan estrojen hormonu tek başına verilmiştir. Ancak daha sonra fizyolojiye uygun olması amacıyla estrojenin diğer bir kadınlık hormonu olan progesteronla birlikte verilmesinin faydaları ortaya çıkmıştır.

Menopoz döneminde tedavi bireye göre şekillendirilmelidir. Standart bir tedavi yoktur. Kişinin sosyo-ekonomik durumu, yaşı, medeni hali, eğitim düzeyi, tedaviyi algılayışı, menopozu yaşama biçimi gibi etkenler tedavi metodunu ve süresini etkiler.

Doktorunuz size en uygun tedaviyi verecektir. Bundan şüpheniz olmasın. Tabii ki her kadın bu dönemde hormon almak zorunda değil. Bu bir seçimdir: Ya herşeyi akışına bırakıp yaşamak ya da kontrolü ele alıp hayatı ve bedeni şekillendirmek. Seçim budur.

Menopoz döneminde yapılacak bir takım testlerle doktorunuz sağlığınız hakkında oldukça geniş bir bilgiye sahip olacaktır. Osteoporoz, kalp hastalıkları, kanserler gibi hayatınızı olumsuz etkileyecek bir çok rahatsızlık önlenebilir ya da erken teşhis ile tedavi edilebilir.

Menopoz tüm sistemleri etkileyen bir durum olduğundan menopozla sadece ilaçla mücadele etmek mümkün değildir. Hayat tarzınızı menopoza göre ayarlamak, kalsiyum alımını artırmak, düzenli egzersiz yapmak, kalp sağlığını korumak. Menopozla birlikte görülme sıklığı artan hastalıklara karşı erken teşhis imkanlarını kullanmak gerekir.

Hormon tedavisinin yararları 

Ateş basması, uykusuzluk, sinirlilik gibi şikayetlerin giderilmesi

Estrojen tedavisi etkisini en hızlı şekilde sıcak basmalarında gösterir. Menopoz sıcak basması şikayeti olan hastaların %75’inde düzelme sağlar.  Ayrıca uyku bozukluklarını da düzeltir.

Menopoz döneminde ortay çıkan anksiyete, depresyon gibi sorunlarda da etkilidir.

Alt ürogenital sistemdeki olumsuz değişiklikleri önlemek

Bu dönemde kullanılan lokal veya sistemik estrojen; vajinal kuruluk, ilişkide ağrı hissi gibi vajinadan kaynaklanan problemleri ortadan kaldırır. Yine aynı şekilde alt idrar yollarında menopoz sonucu gelişen sık idrara çıkma, zor idrara çıkma, idrar kaçırma gibi şikayetlerde de düzelme sağlar.

Olumsuz cilt değişikliklerini azaltmak

Estrojen eksikliği sonucu cilde incelme ve kırışıklar artmaktadır. Ciltte kuruma, incelme, saçlarda kuruma ve tırnak kırılmaları gibi şikayetler menopozla birlikte ortaya çıkmaktadır. Estrojen tedavisi ile bu şikayetler geriler.

SIKÇA SORULAN SORULAR

“Menopoz belirli bir yaşta aniden ortaya çıkar”

YANLIŞ. Menopoz, adetlerin kalıcı olarak kesilmesinden yaklaşık 1- 5 yıl önce başlayan bir süreç. Ön menopoz (premenopoz) dediğimiz bu süreçte adetler devam eder ancak hormonal dalgalanmalar nedeni ile değişik derecelerde sıkıntılar yaşanır.

“Annesi zor bir menopoz dönemi geçiren kadınlar da menopozu zor geçirir. Her kadın annesi ile benzer yaşta menopoz yaşar.”

YANLIŞ. Menopoza girme yaşı kalıtsal olarak belirlenmiş bulunuyor ancak her kadın annesi ile benzer yaş ve koşullarda menopoz yaşar demek doğru değil. Sigara, beslenme alışkanlıkları ve yaşam tarzı gibi faktörler de menopoza girme yaşını etkileyebiliyor.

“Geç menopoza girenler uzun yaşarlar“

YANLIŞ. Daha uzun süre yüksek östrojen etkisinde kalmak uzun yaşamayı değil ama genç görünmeyi sağlayabilir. Uzun süreli östrojen etkisi, rahim ve meme kanseri gibi hastalık riskini de beraberinde getirir.

“Rahim alındığında menopoza girilir”

YANLIŞ. Menopoz yumurtalıkların hormonal faaliyeti ile ilgili bir durum. Rahim ameliyatı sırasında ek bir neden olmadıkça yumurtalıklar bırakıldığından hormonal faaliyet doğal seyrini sürdürüyor ve menopoz durumu ortaya çıkmıyor.

“Spiral, doğum kontrol hapı, tüplerin bağlanması ve bunun gibi gebelik önleyici yöntemler erken menopoza yol açar”
YANLIŞ. Bu yöntemlerin hiç birinin yumurtalıkların hormonal faaliyeti üzerinde olumsuz etkisi bulunmadığı için erken menopoza yol açmazlar.

“Menopoz kilo alınmasına yol açar”

YANLIŞ. Ergenlik dönemini takip eden her 10 yılda kalori ihtiyacı yüzde 2- 8 azalıyor, yaş ile birlikte yağ kas oranı bozuluyor ve yağlanma artıyor. Bu olanların menopozla ilgisi bulunmuyor. Menopozda kadınlar aslen karamsarlık ile hareketsizliğe düşme, gereğinden fazla kalorisi yüksek gıdalara gereğinden fazla yönelme ve yaşa bağlı gelişen insülin direnci nedeniyle kilo alıyorlar.

“Menopozda hormon tedavisi alanlar güneşlenmemelidir”

YANLIŞ. Güneşe bağlı cilt lekelenmeleri, kırışıklıklar ve benzeri problemler yaşa bağlı olarak gelişiyor. Menopoza girme yaşı düşünüldüğünde, sorunun hormon tedavisinden değil yaştan kaynaklandığı görülüyor.

“Menopoz bilişsel fonksiyonlarda kalıcı sorunlara yol açar”

YANLIŞ. Menopozla birlikte endorfin salgısı bir miktar azalıyor. Yıllardır yaşamın doğal bir parçası olarak devam eden adetin kaybı ve doğurganlığın sona ermesi fikri kadınlarda doğal olarak sinirlilik, yorgunluk, depresyon, aşırı hassasiyet uykusuzluk gibi sorunlara yol açıyor. Ancak bu geçici sıkıntılar adaptasyonu takiben kısa sürede atlatılabiliyor.

“Menopozla birlikte cinsel yaşam sona erer”

YANLIŞ. Menopoz dönemi kadınlarda yapılan bir çalışma, kadınların yüzde 79’unun böyle bir sorunu olmadığını gösteriyor. Hamile kalma korkusunun yarattığı stresin kalkması özgür bir dönemin başlangıcı olabiliyor. İlk başlarda vajinal kuruluk nedeni ile sıkıntı yaşanabiliyor ancak bu sorun çok basit bir şekilde tedavi edilebiliyor.

“Menopoz tedavi gerektirmeyen doğal bir süreçtir”

YANLIŞ. Menopoz döneminde kadınların %25’i hiçbir şikayet yaşamıyor. Diğer kadınlara göre daha kaliteli bir yaşam sürüyorlar. Bu gruptaki kadınların ateş basması, sıkıntı, uykusuzluk, depresyon, aşırı hassasiyet gibi yaşam kalitesini bozan, hayatı çekilmez kılabilen şikayetleri yaşamadıklarından çok şanslı oldukları düşünülebilir. Ancak menopozun fark ettirmeden yaptığı asıl tahribat olan koroner kalp hastalıkları ile kemik mineral kaybı gibi sorunlar bu grupta da aynı oranda görülebiliyor. Dolayısı ile bu grup hastalarda da destek tedavilere ihtiyaç bulunmaktadır. Bu sorunlar fark edildiğinde ise tedavi için geç kalınmış oluyor

“Menopozda hormon tedavisi kansere yol açar”

YANLIŞ. Menopoz tedavisinde yıllarca süren deneyim sonucu geliştirilmiş, uzun yıllardır kullanılmakta olan ve çok merkezli çalışmalarla desteklenen hormon ilaçları kullanılıyor. Uygun dozda ve doktor kontrolünde sürdürülen hormon tedavilerinin rahim kanseri ve kolon kanseri riskini azalttığı görülüyor. Hormon tedavisi ayrıca koroner kalp hastalığı riskini ileri derecede azaltıyor. Amerika’da her yıl 250.000 kadın koroner hastalıklarından ölmekte iken meme kanserinden ölüm sayısı 45.000 civarında bulunuyor. Hormon tedavisi alan kadınların altı ayda bir düzenli kontrolden geçiyor olmaları da olası hastalıklarda erken tanı ve tedavi başarısı sağlıyor.